جشن اسفندگان، جشن زنان و مادران خجسته باد
«سپنتَه‌آرمَئي‌تي» از امشاسپندان ــ فروزه های اهورامزداــ است. سپنته آرميتی فرشته ای ست مادینه. از میان امشاسپندان، سه امشاسپند نخستین: «وهومن»، «اشه وهیشته» و «خشتره وئیریه»، نرینه و سه امشاسپند «سپنته آرمئیتی»، «هئورتات» و «امرتات» مادینه اند.
هسته بنیادین این سه امشاسپند مادینه؛ مهرورزی، عشق راستین، زایندگی، از خودگذشتگی و پروراندن است و نشانگر نقش زن و مادر در اندیشه و باور انسان نخستین و ایرانیان باستان است. از همین خواستگاه است که هموندی واژه های زیبا و دل انگیز «زبان مادری»، «مادر طبیعت»، «مام میهن» و «سرزمین مادری» به وجود آمده و فراگیر شده است.
همچنین در اساتیر و باورهای ایرانی، نخستین زن و مرد جهان به نام مشی و مشیانه از ریشه دوگانه گیاهی به نام مهرگیاه و از دل زمین به وجود آمده و آفریده شده اند و زمین و نگهبان آن سپندارمز، مادر نخستین دانسته می شده است.
سپنته آرميئتی در اوستا « سپندارمز»؛ در فارسی «اسفندارمز» و «اسفند» شده است. امشاسپند سپندارمز، نگهبان و ایزدبانوی زمین ِسرسبز و نشان و نمادی از باروری و زایش است.
اینک زمین را می ستاییم؛
زمینی که ما را در بر گرفته است.
ای اََهوره مَزدا!
زنان را می ستاییم.
زنانی را که از آن ِتو به شمار آیند
و از بهترین اَشَه برخوردارند، می ستاییم.
اوستا - یسنا 38 – بند1
سپنته آرميتي در گاتها به چم آرامش افزاينده است.
در گاتهای اشوزرتشت، هیجده بار از او یاد شده است و اشوزرتشت بارها او را برای زندگی پاک، برای آرام بخشی به کشتزاران، چراگاه ها، جانوران، برای پیدایی یک فرمانروای نیک و برای همیاری به دخترش پورچیستا در گزینش همسر خویش به یاری فرا می خواند.
در اساتیر ایرانی او بود که پیشنهاد و فرمان ساختن تیر و کمان برای آرش کمان گیر را به منوچهر شاه داد تا گستره آغوشش را برای فرزندان خود بازتر کند.
سراسر اوستا به ویژه فروردین یشت و یسنای 38 سرشار از سخنانی ست در ستایش و گرامی داشت زمین و زن.
در نوشته های پهلوی او را یاری رسان دبیران، نویسندگان و پدیدآورندگان فکر و اندیشه می دانند.
روز پنجم هرماه و ماه دوازدهم هر سال «اسفند» یا«سپندارمز» نام دارد.
جشن اسفندگان برابر است با روز سپندارمز از اسفندماه؛ ۲۹ بهمن ماه خورشیدی در گاهشماری امروز ایران.
ایرانیان از دیرباز این روز را روز مهرورزي ، روز زن، روز مادر و روز مهر و عشق و مهربانی می نامیدند.
در اين روز زنان لباس و کفش نو مي‌پوشند. دختران و زنان از پدران و همسران خود پیشکش می پذیرند. زنان پرهیزگار و پارسا که در زندگی زناشویی خود فرزندان نیک پرورش داده اند، از مردهای خود پیشکش های ارزنده و ویژه دریافت می دارند.
در اين روز بانوان و دوشيزگان سروري می کنند و همه خانواده به آنان خجسته باد مي دهند و بیش از پیش گرامی شان می دارند. زنان در این روز از کارهای همیشگی خود در خانه و زندگی پرهیز می کنند و مردان و پسران به جایشان در خانه کار می کنند.
به گفته ابوریحان بیرونی؛ در این روز زنان نه تنها از هدیه ها و دهش ها برخوردار می شدند، بلکه در این روز به گونه ای فرمانروایی می کردند و مردان باید که از آنان فرمان می بردند.
این روز به نام «مردگیران» یا «مژدگیران» یا «مزدگیران»(=هدیه گرفتن از مردان) نیز در ادبیات فارسی آمده است.
یکی دیگر از نام های این جشن، «جشن برزگران» یا «جشن برزیگران» است که به انگیزه نقش بنیادین برزگران و کشاورزان در سبز کردن زمین و باروری زمین این نام برگزیده شده است.
در فرهنگ ایرانی، زن و مرد با یکدیگر برابرند و هیچ یک بر دیگری سروری ندارد.هر دو به آزادی زندگی می کنند. دختر در همسر گزینی آزاد است. زنان ایرانی می توانستند تیراندازی ، اسب سواری ، شمشیر زنی و دیگر آیین های پهلوانی را بیاموزند و در شکار و جنگ همبسته ویاور باشند. در تاریخ ، گزارش هایی از زنان نامور و شیرافکن ایرانی می خوانیم که با دلاوران و پهلوانان مرد نیز دست و پنجه نرم می کردند و آن ها را شکست می دادند.
مردم ایران در تاریخ خود، کارنامه درخشانی را در زمینه ارج نهادن به جایگاه بلند زن از خود بر جای نهاده و امروز زنان ایرانی بر خود می بالند، زیرا در سرزمینی زندگی می کنند که زنانی چون: دغدو ، پوروچیستا، روشنک ، پانته آ، ماندانا ، آتوسا ، شهرناز ، ارنواز ، فرانک ، سیندخت ، رودابه ، تهمینه ، گردآفرید ، فرنگیس ، منیژه ، بانو گشسب ، ویس ، کتایون ، همای ، پوراندخت ، آزرمیدخت ، ....و بسیاری دیگر از زنان نام آور و مبارز را در خود پرورانده است .
اسفندگان روز زن و روز گرامی داشت همه فروزگان پسندیده و نیکوی انسانی در فرهنگ ایرانی است و اکنون شایسته است ما نیز چون نیاکان خود این جشن فرخنده را برگزار کرده و جایگاه زنان ایرانی را ارج نهیم .
یاری نامه:
1- گات ها ، هات 43 بند1 ترجمه و تفسیر موبد فیروز آذرگشسب.
2- آثار الباقیه، ابوریحان بیرونی ، ترجمه اکبر دانا سرشت، ابن سینا ،1352
3- خرده اوستا ، ترجمه و تفسیر موبد فیروز آذرگشسب.
4- گاه شماری و جشن های ایران باستان - هاشم رضی
5- تاریخ نوروز و گاه شماری ایران - عبدالعظیم رضایی
6- جشن های ایرانی - پرویز رجبی
7- فرهنگ دهخدا
8- برهان قاطع
9- شناخت هویت زن ایرانی - شهلا لاهیجی و مهرانگیز کار.
10- آیین زناشویی زرتشتیان - اردشیر آذرگشسب - کانون زرتشتیان شریف آباد
11- پژوهشی در اساطیر ایران - مهرداد بهار. انتشارات آگه
12- حقوق جهان در ایران باستان - فریدون جنیدی - نشر بلخ