زرتشتیان در دوران قاجار
زرتشتیان در دوران اسلامی ایران تا حد یک اقلیت دینی نزول کردند. با ورود دین اسلام به ایران پیروان زرتشتی یا باید اسلام را میپذیرفتند، یا باید مهاجرت می کردند. گروهی که مهاجرت کردند به پارسیان هند معروف شدند که کمکهای آنان درپیشرفت کار زرتشتیان ایران بسیار مؤثر بود. روی کار آمدن حکومت قاجار در ایران با تغییراتی عمده در جهان در زمینه هایی چون قانونگرایی، عدالت، تأمین حقوق فردی و نیز ترقی و پیشرفت همراه بود. این تغییرات در میان اقلیت زرتشتی نیز تأثیرگذار بود.
زرتشتیان ایران که تا این زمان وضعیت نامطلوب و نامساعدی داشتند
با شکل گیری انجمن بهبود حال زرتشتیان ایران در هند از سوی همکیشان آن ها
یعنی پارسیان به تدریج موقعیتشان رو به بهبود رفت. در سال ۱۲۹۹م/۱۸۸۲ ق، با
حمایت پارسیان، ناصرالدین شاه فرمانی مبنی بر معافیت آن اقلیت از پرداخت مالیات
جزیه صادرنمود. این امر سبب آرامش فکری آنان گردید و از طریق این امتیاز بود که زرتشتیان
ایران به ایجاد تجارتخانه ها، بازرگانی، بانکداری و سرمایه گذاری رویاملاک
پرداختند؛ به گونهای که تجارتخانه های زرتشتیان در دورة قاجار از مهمترین بنگاههای
اقتصادی ایران به شمار میرفتند.
برجسته ترین این تجارتخانه ها
برجسته ترین این تجارتخانه ها جمشیدیان، جهانیان و یگانگی بود. این
تجارتخانه ها به امور مختلفی از جمله صرافی، بانکداری و زمینداری میپرداختند و با
توجه به اشتهار به درستکاری ونیک کرداری، که زرتشتیان بدان معروف بودند، مورد
اعتماد مردم و حکومت وقت واقع شدند. با به ثمر رسیدن نهضت مشروطیت، زرتشتیان
به عنوان یکی ازاقلیتهای دینی، ارباب جمشید را که نفوذ اقتصادی زیادی داشت، به
نمایندگی خود راهی مجلس شورای ملی نمودند. بدین ترتیب پس از گذشت چندین قرن، جامعۀ
زرتشتی ایران از انزوا بیرون آمد.
شایان ذکر است که نویسندگان زرتشتی و غیر زرتشتی مطالب منسجم، مدون
وقابل توجهی در مورد تجارتخانه های زرتشتیان ننوشته‌اند و منابع این موضوع اغلب
نوشته هایی پراکنده است که از میان آنها میتوان مطالبی به دست آورد.
دلیل این توجه به تجارتخانه ها هم بیشتر سیاسی بوده است. از مورخان
زرتشتی رشید شهمردان در کتابهای فرزانگان زرتشتی و تاریخ زرتشتیان پس ازساسانیان و
جهانگیر اشیدری در تاریخ پهلوی و زرتشتیان به صورت غیرمنسجم به این موضوع پرداخته
اند. هدف این مقاله تشریح اوضاع اقتصادی زرتشتیان و نقش آنان در اقتصاد دورة قاجار
و نیز نحوة شکل گیری و شروع به کار این تجارتخانه ها، زمینه های فعالیت آنان و علت
رکود و ورشکستگی آنهادر دورة قاجار است.
برگرفته از کتلب واکاوی نقش زرتشتیان در اقتصاد دوره قاجاریه با
تأکید بر تجارتخانه های زرتشتی