دهانه
غلامان
نام یک محل باستان‌شناختی در منطقه سیستان در جنوب خاوری
ایران است
شهری باستانی در ۲ کیلومتری روستای قلعه نو،۷کیلومتری شهرستان زهک و ۴۲
کیلومتری شهر زابل در استان سیستان و بلوچستان قرار دارد.
دهنه غلامان بازمانده شهری است که روزگاری مرکز اداری-سیاسی ساتراپی
(والی‌نشین) زَرَنگ (زرنج) در شاهنشاهی هخامنشی بود.
محل دهنه غلامان در حدود ۴۵ کیلومتری شهر زابل و دو کیلو متری روستای
قلعه نو است.
کاوشگاه دهنه غلامان در دههٔ ۱۹۶۰ توسط اومبرتو اسکراتو از مؤسسهٔ
ایتالیایی خاور میانه و دورکشف شد این کاوشگاه ۱٫۵ کیلومتر درازا و ۸۰۰ متر پهنا
دارد و در دلتای متروکه رود سنارود واقع شده‌است. در این محوطه تا کنون ۲۷ ساختمان
شناسایی شده‌اند که تا مکانی بلند به نام قبر زردشت ادامه دارند.
کاوش‌ها نشان می‌دهد که این شهر در بخش شمال غرب خود یک نیایشگاه
چهارگوش داشته که چهار برج دیده‌بانی دارد. برای ورود به این سازه تنها یک در، در
ضلع جنوبی تعبیه شده‌است. در بخش شمال دهنه غلامان باستان‌شناسان ۱۲۰ اتاق در شمال
و شرق و ۱۱۰ اتاق در جنوب، ۱۱ اتاق در جنوب کشف کرده‌اند.در سال ۱۳۸۶ خورشیدی
قرار بود به تصمیم مقامات ایرانی مخزت یک سد در محوطه این کاوشگاه ساخته شود که به
نابودی آن می‌انجامید. پیگیری استاندار و مسئولان استان سیستان و بلوچستان به
تغییر مسیر سد و دور شدن حدود ۲۵۰ متری آن از حریم دهانه غلامان انجامید و بدین
ترتیب این کاوشگاه از نابودی نجات یافت.خرابه‌ها و آثار بناهای این شهر در
محوطه‌ای به طول تقریبی ۴ تا ۵ کیلومتر واقع شده‌است.
این شهر را باستان شناسان ایتالیایی در سال ۱۹۶۰ میلادی کشف و از سال ۱۹۶۲
تا ۱۹۶۵ میلادی این محل را حفاری کردند.
دهانه غلامان دارای ساختمان‌های بزرگ عمومی، معبد، محله‌های مسکونی، خیابان، آبراهه، محله‌های نظامی و صنعتی می‌باشد. این شهر تنها مکان باستانی دوران هخامنشیان است که حاکمیت ایران را بر نواحی شرقی به خوبی نشان می‌دهد و تنها شهر باستانی این دوران است که مهندسان آن زمان، ابتدا نقشه شهر را کشیده و سپس شهر را احداث کرده‌اند. در اینجا معماری سنتی هخامنشی با معماری بومی سیستان درهم آمیخته است. از طرفی این سایت باستان‌شناسی که در حدود صد هکتار وسعت دارد، کارگاه بزرگی برای پژوهشهای علمی ـ تاریخی خواهد بود.
دهانه غلامان دارای ساختمان‌های بزرگ عمومی، معبد، محله‌های مسکونی، خیابان، آبراهه، محله‌های نظامی و صنعتی می‌باشد. این شهر تنها مکان باستانی دوران هخامنشیان است که حاکمیت ایران را بر نواحی شرقی به خوبی نشان می‌دهد و تنها شهر باستانی این دوران است که مهندسان آن زمان، ابتدا نقشه شهر را کشیده و سپس شهر را احداث کرده‌اند. در اینجا معماری سنتی هخامنشی با معماری بومی سیستان درهم آمیخته است. از طرفی این سایت باستان‌شناسی که در حدود صد هکتار وسعت دارد، کارگاه بزرگی برای پژوهشهای علمی ـ تاریخی خواهد بود.
نام واقعی
در کتیبه‌های هخامنشی، بیستون، تخت جمشید و نقش رستم از این شهر به
نام «زرک» یا «زرنکای» یاد شده‌است.
معماری
با توجه به وزش بادهای معروف ۱۲۰ روزه سیستان که همواره از شمال غرب
به جنوب شرق می‌وزد.درهای ورودی کلیه خانه‌ها ی این شهر در ضلع جنوبی ساختمان قرار
دارد.این شهر دارای برج و بارو نمی‌باشد که در حقیقت ثبات امنیت در آن روزگار را
بیان می‌کند. باستان شناسان، یکی از عوامل اصلی متروک شدن این شهر را، خشک شدن
ناگهانی بستر رودخانه هیرمند می‌دانند.