هنر پنجه بافی, اسفندوک, پنجه بافی

  آشنایی با هنر پنجه بافی از صنایع دستی استان یزد

 هنر پنجه بافی, اسفندوک

 

پنجه بافی یکی از هنرهای ظریف و نه چندان رایج است در فرهنگ دهخدا پنجه به پنج انگشت دست و پا را گویند و احتمالا به همین علت به این نام نامیده شده و نامهای دیگری هم داشته نظیر اسفندوک ،چموک که خاص زرتشتیان یزد بوده است ماده اولیه پنجه آن هم دانه های سبز اسفند بود ه که در اول بهار بخصوص اردیبهشت ماه از کوهستانهای اطراف یزد جمع آوری می شده و نباید دانه های نزدیک مساجد جمع آوری شود.

 این در باور مردم بوده است دانه های رسیده از بوته جدا می شده و سپس دانه های هم اندازه با نخ و سوزن توسط دختران و زنان به رشته کشیده می شده است و در اتاقی آویزان می شدند تا خشک شوند در این نوع بافت جهت زیبایی و رنگارنگی در کار از دانه های بید انجیر و عناب ، لیمو امانی و گاهی از نخ های ابریشمی رنگارنگ طبیعی که به صورت گلوله های رنگی آنها را درمی آوردند و گیمبوک در گویش عامه گفته می شده است .

 درست می کردند و در انتهای پنجه به ان اضافه میکردند . از دانه های رسیده بید انجیر استفاده می کردند که پوست خاکستری و خال های قهوه ای وسفید ودانه هایی که از نظر اندازه یکی باشد دانه های کرچک را در آب می خیساندند وپوست آن را می گرفتند تا رنگ شیری ویکدست آن پیدا شود . دانه های کرچک را درتزیین ریشه این هنر استفاده می کردند.

 روش ساخت پنجه به این صورت بوده است که در ابتدا در پشت کار باریکه نازک و سبک بیشتر از شاخه نخل با پهنای دو سانتیمتر در اندازه های مختلف ومتناسب با اندازه پنجه انتخاب می کردند وروی آن را با پارچه ها یا نخهای رنگی می پوشاندند و سپس گوشه های آنرا با آویزه هایی از اسفند یا دانه های کرچک تزیین می کردند در گذشته اکثرا تمام سطح کار را با آویزه های اسفند دانه های کرچک لیمو عمانی عناب می پوشاندند و جهت زیبایی بیشتر لیمو ها آنهارا در کاغذ های رنگی می پیچیدند گاهی نیز در بین دانه های اسفند از تکه های کوچکی از پارچه های مخمل قرمز یا پارچه های رنگارنگ که به شکل دایره بریده بودند اضافه می کردند تا بر تنوع و زیبایی کار اضافه شود مرحوم دینیار شهرزادی می گوید اگر سطح پنجه کاملا با پارچه پوشانده می شد و بر روی آن سعی می کردند که تزییناتی به وسیله پولک ،مونجوق یا نخ های ابریشمی رنگی انجام بگیرد و همچنین سعی می کردند کلماتی مانند الله والقاب ائمه و طرح هایی به صورت بته جقه یا گل متناسب با درخواست سفارش دهنده زینت بخش کار قرار بدهند جهت دوام و استحکام کار و پیوند چوب ها از چسب سریشم استفاده می کردند و نیز از نخ های قالی بافی استفاده می شد شکل پنجه هم به صورت مربع لوزی یا دایره هایی که به طرز بسیار زیبای ابریشمی تزیین می شده است .

 در باور مردم یزد در گذشته این بوده که آویزان کردن پنجه در سر در خانه یا دیوار ه اتاق آسیب وچشم زخم را از اهالی خانه دور می کند وگاهی پنجه های کوچکی هم وظریف تهیه می کردند وبه عنوان زینت ودفع چشم زخم به پیشانی کودکان خود می بستند بانو سرو کیخسرو زاده که در محله مریم آباد یزد به این هنر دستی مشغول بوده است .

 رسم آویختن چیزی شبیه پنجه از دیر باز در بین ایرانیان و اقوام مختلف جهت رفع بلا و چشم زخم و خوش یمنی رسم بوده است . مردم هندوستان هم برای دفع چشم زخم و حتی خوش یمنی علاوه بر پنجه از دانه ها ی لیمو عمانی که آنها را با سنجاق بر دیواره اتاق خود شان متصل می کردند استفاده می کردند.

 

منبع:negahmedia.ir