قنات قصبه شهر گناباد
پدیده ای شگفت انگیز ساخته دست بشر
قنات قصبه شهر گناباد (کاریز گناباد) عمیق‌ترین و قدیمی‌ترین کاریز
جهان است. آنگونه که از منابع کهن و همچنین سفرنامه ناصر خسرو و منابع شفاهی بر می‌آید
آن را قنات کیخسرو می‌گفته‌اند.
مهندسی و حفر این قنات در دوره هخامنشی به عنوان عمیق ترین قنات دنیا
آنقدر عجیب و شگفت است که مورد حیرت باستان شناسان جهان قرار گرفته است.
مهندسان و معماران هخامنشی در۲۵۰۰ سال تا۲۷۰۰ سال قبل ۳۳ کیلومتر کانال حفر کرده اند که شامل ۱۷۰ حلقه چاه میباشد که عمیق ترین آن (مادرچاه) ۳۰۰ متر عمق دارد ...
مجموع حفاری های عمودی و افقی این قنات حدود صد کیلومتر است و مجموع
خاکبرداری از این سازه عظیم بالغ بر ۷۰ میلیون متر مکعب خاک بوده است... (( چیزی
معادل یک میلیون کامیون خاک با دست خالی توسط هخامنشیان از قنات خارج شده است))
باستان شناسان و پژوهشگران با توجه به شگفتی های فوق العاده این قنات
معتقدند مهندسانی که این قنات را حفر کرده اند از علومی چون زمین شناسی ، سنگ شناسی
، اقلیم شناسی و جهت یابی برخودار بوده اند...
و با افتخار قنات قصبه گناباد را میتوان مهندسی ساز ترین قنات جهان در تمامی ادوار تاریخ دانست.
بنا به نوشته لباف خانیکی کارشناس باستان‌شناسی در کتاب قنات
گناباد،رشتهٔ اصلی کاریز از قصبه شهر ۱۳۱ هزار و ۳۵ متر طول دارد و در امتداد درهٔ
پرآب خانیک حفر شده‌است. قطعه سفال‌های پراکنده در اطراف دهانهٔ چاه‌های این کانال
حاکی از این است که رشتهٔ قصبه واقع در مسیر اولیهٔ اصلی قنات بوده که در زمان
هخامنشیان حفر شده و به دنبال آن رشته‌های دیگر قنات در مواقع خشکسالی حفر شده‌است.
اما ریزش پی در پی قنات، پیشینیان را به یافتن راه چاره‌ای ترغیب کرد که طی آن در
فاصلهٔ ۶۸۳ متری، قنات را به دو شاخه تقسیم کنند تا در صورت ریزش و بسته شدن یکی
از کانال‌ها، آب از دیگری خارج شده و در داخل
انباشته نشود.
کاریز گناباد در شهر گناباد در جنوب خراسان رضوی واقع شده‌است و دیرینگی
آن حدود ۲۵۰۰ تا ۲۷۰۰ سال است. این قنات در تیرماه ۱۳۷۹با شماره ثبت ۲۹۶۳ در فهرست
آثار ملی ایران و در ۲۴ تیر ۱۳۹۵ در فهرست آثار ثبت شده در یونسکو قرار گرفت. قطعه
سفال‌های پراکنده در اطراف دهانهٔ چاه‌های این کانال حاکی از این است که رشتهٔ
قصبه واقع در مسیر اولیهٔ اصلی قنات بوده که در زمان هخامنشیان حفر شده و به دنبال
آن رشته‌های دیگر قنات در مواقع خشکسالی حفر شده‌است.
حفر کانالی بدین عظمت با ژرفنای بیش از سیصد و حجم افزون بر هفتاد و
سه میلیون متر مکعب برداشت خاک در عمق سیصد متری با کم ترین خطا در مسیر یا شیب
بندی از عصر هخامنشيان، مؤید نبوغ ایرانی و شاهکاری بی نظیر در سراسر جهان است.
کاریز قصبهٔ شهر گناباد که یکی از شاهکارهای آبی جهان است، از دو
رشتهٔ اصلی و شش شاخهٔ فرعی تشکیل شده‌است. مادرچاه آن در دامنهٔ شمالی سیاه کوه و
خروجی کنونی قنات در جنوب محلهٔ معروف به قصبهٔ شهر قرار دارد. طول این قنات بیش
از ۳۳ کیلومتر است و عمق مادرچاه اصلی در انتهای رشتهٔ «دولاب نو» با توجه به شیب
زمین حدود ۳۰۰ متر و میزان آب دهی آن بیش از ۱۳۰ لیتر در ثانیه است.