گنبد گبری(جبلیه) کرمان
ساخت و دیرینگی این گبند زیبا به دوره ساسانیان می‌رسد.
بلندا و ارتفاع گنبد گبری ۱۸
متر می باشد
کاربرد امروزه این بنای زیبا موزه سنگ است.
گبند گبری کرمان که با سنگ و گچ ساخته شده است در دوران ساسانیان
آتشکده زرتشتیان بوده است.
گنبد جبلیه رازش را درسینه پنهان کرده و سرگذشت واقعی خود را بیان نمی‌کند
و موجب آن شده تا کارشناسان تاریخ های متفاوتی را از این بنا، عنوان کنند. تاریخ
دقیق ساخت بنا مشخص نیست اما از ساختار آن می توان حدس زد که در اوخر دوره ساسانی
ساخته و اوایل دوره اسلامی مرمت شده و یا معماران اوایل دوره اسلامی آن را با
الهام از معماری دوره ساسانی بنا کرده اند.
برخی بر این باورند که اینجا مکان یک آتشکده بوده ، در حالی که معماری
آن با ساختار یک آتشکده تناسب ندارد . عده ای هم می گویند آرامگاه یکی از زرتشتیان
بوده است و مربوط به اواخر دوره ساسانی. اما به اینکه بنا مربوط به عهد سلجوقیان می
باشد نیز اشاره شده است. با توجه به اینکه به این گنبد ، گبری هم می گویند بر این
مبنا میتوان قدمت بنا را به قبل از اسلام نسبت داد.
جالب است نظر سر پرسی سایکس که یک ژنرال، نویسنده، و جغرافیدان انگلیسی
بود را در مورد این بنا بدانید. او که در حدود سال ۱۹۰۰ میلادی کنسولگری انگلیس در
کرمان را راه اندازی کرد ، در مورد گنبد جبلیه می گوید :
«از قبرستان که رد می‌شوید یک ساختمان هشت ضلعی سنگی خواهید دید که
گنبدی به شکل دو هلال بر آن قرار گرفته و قطر داخل آن ۱۸ فوت و هر طرفی نیز ۱۸ فوت
و نوک آن اجری و منتهی‌الیه آن دایره می‌باشد. این محل را جبلیه می‌نامند و تنها
ساختمان سنگی کرمان همین گنبد جبلیه است.»
این گنبد هشت ضلعی که به گنبد گبری نیز شهرت دارد،تماما از سنگ بوده و
عرض پی آن نیز در پایه به ۳ متر می رسد .در هشت طرف آن هشت در به عرض ۲ متر قرار
گرفته است که اخیرا برای مستحکم ساختن بنا و جلوگیری از تخریب آن درگاه ها را با
سنگ مسدودکرده اند و فقط یکی را باز گذاشته اند .قسمت بالای گنبد از آجر ساخته شده
و در داخل گنبد ظاهرا گچ بری ها و تزیین
کاریهایی وجود داشته که قسمت بالا ریخته و قسمت پایین را تخریب کرده اند.
ناگفته نماند که «جبلی» دگرگون شده و تحریف یافته واژه «گبری» است و
برپایه قواعد اشتقاق پارسی(فارسی) وات «گ» به وات «ج» بدل شده است.
پیشینه و قدمت این گنبد را از این واژه که آن را گنبد «گبر» نیز گفته‌اند
میتوان حدس زد که بیگمان به دوران ساسانیان بازمیگردد که از بناهای زرتشتی و گبری
است، گرچه سبک آن با سبک آتشکده دورتر فرق دارد.
ایرانیان معتقدند که این محل
آتشکده یا مقبره یکی از زرتشتیان بوده و برخی نیز عقیده دارند که مزار سید
محمد تباشیری است،ولی نسبت اخیر را در برخی نقاط تکذیب می کنند.پژوهشگران اروپایی
نظیر هیلن براند این گنبد را متعلق به سلجوقیان می دانند.
گفته می‌شود در ساخت این گنبد به‌جای آب از شیر شتر استفاده شده‌است
که مورخان و معماران دلیل استحکام این بنا را همین کار می‌دانند.
در پیرامون این بنا جنگل کاری شده و درختان سرو و کاج آن جنگلی با نام
جنگل پنهان(قایم) را تشکیل داده‌اند که از تفریحگاه‌های کرمان است.
این بنا در سال ۱۳۸۳ به موزه تبدیل شده است.
این بنا در تاریخ ۲۹ آذر ۱۳۱۶ با شماره ۲۹۶ به ثبت ملی رسیده است