تنگه بلاغی
تنگه بلاغی در جنوب مجموعه میراث جهانی
پاسارگاد قرار دارد و دارای طول تقریبی 18 کیلومتر(جنوب غربی – شمال شرقی) و عرض بین
500 متر تا 10 کیلومتر (جنوب شرقی ـ شمال غربی) از ابتدای تنگه در شمال تا تپه رحمت آباد در جنوب می باشد.
تنگه بلاغی تنگهٔ دراز و گودی در جنوب
غربی جلگه پاسارگاد و در شمال جاده جیسقان به قصرالدشت در دشت زیبای کمین واقع شده‌است.
درازای تنگه حدود ۱۲ کیلومتر و عرض آن ۲۰۰ تا
۵۰۰ متر است ولی این پهنا قابل عبور نیست زیرا
رودخانه پلوار یا سیوند و درختان انبوه و جنگلی اطراف رود عبور را مشکل کرده و
تنها از کمر کوه که دارای راه باریکی است می‌توان گذشت. گذرگاه تنگه پس از گذشتن
از پوزه‌های سنگ بر، تیرانداز ٬پوزه سرخ به دشت گسترده‌ای به نام دشت بلاغی می‌رسد.
در آغاز تنگه در دامنه کوه راه باریکی به پهنای ۵/۱ متر و به درازای
حدود ۲۰۰متر در سنگ کوه تراشیده شده که جالب و حائز اهمیت
است و آثار آن می‌رساند که مربوط به دورانهای خیلی دور می‌باشد. برحسب نیاز به رفت‌وآمد
بسیار، دیوار گذرگاه سنگی را از بالا تراش داده و در بعضی جاها از یک متر تا ده
متر پهنا داده‌اند. در وسط تنگه پایه‌های پلی دیده می‌شود که برای گذشتن از این سوی
آب به سوی دیگر در قدیم‌الایام ساخته بودند. تنگهٔ بلاغی به موازات تنگهٔ سعادت
آباد قرارگرفته ولی همانقدر که تنگهٔ سعادت آباد خشک می‌باشد این تنگه با صفا و پر
درخت است و بدون شک در دوران شاهنشاهی هخامنشی و قرنها پس از آن راه مواصلاتی تخت
جمشید و نقش رستم و استخر به پاسارگاد از همین طریق بوده و از این شهر به سوی
هگمتانه می‌رفتند.
تنگهٔ بُلاغی (بلاغ به معنی چشمه در
زبان ترکی) تنگه ای است نزدیک روستایی باستانی (در پی اکتشافات اخیر احتمالاً شهری
بزرگ) در استان فارس ایران، بین پاسارگاد و تخت جمشید و در نزذیکی مرکز شهرستان
پاسارگاد سعادت شهر قرار دارد و به باور باستان شناسان زمانی در مسیر راه شاهی یا
جادهٔ سلطنتی و از شواهد راه‌سازی دوران پادشاهی هخامنشیان قرار داشته‌است. این
شاهراه نخستین جاده بین‌المللی شناخته شده جهان است. راه شاهی، شاهراه و مسیری زیارتی
و کاروان رو بوده که پاسارگاد را به تخت جمشید و شوش و دیگر مناطق شاهنشاهی ایران
پیوند می‌داده‌است که به نوبه خود جدا از سایر آثار و کشفیات دیگر، یک اثر باستانی
مهم به‌شمار می‌آید.
جاده‌ای که به فرمان داریوش بزرگ
هخامنشی ساخت آن از سارد (پایتخت لیدی) آغاز شد و پس از اینکه پاسارگاد را به تخت
جمشید پایتخت هخامنشیان متصل کرد، به شوش کشیده شد و از همان زمان به نام راه شاهی
معروف شد. داریوش شاه بارها و بارها برای اداره امور کشوری و برگزاری جشن‌های
بهاره در تخت جمشید با گردونه (ارابه) ویژه خود از این جاده گذر کرد.
این جاده که سده‌هاست در زیر خروارها
خاک مدفون شده سرشار است از خاطره‌ها، از پیروزی‌ها، از عبور پر از جلال و شکوه
داریوش و خشایارشا و اردشیر و دیگر شاهان هخامنشی در طول ۲۲۰
سال سلطنت، از جشن‌ها و … ناگهان از سایه وحشت‌انگیز جنگ، از تعقیب داریوش سوم به
وسیله اسکندر مقدونی که از همین راه داریوش می‌گریزد و پس از سه روز «بسوس» (قاتل
داریوش) باز از همین راه سر داریوش سوم هخامنشی را می‌آورد و بر دامن اسکندر می‌افکند
و پس از آن آتش و خون. و آرامشی ۲۵۰ ساله که بر این سرزمین حاکم بود
دستخوش طوفان حوادث شده و همه چیز برباد می‌رود. مجموعه کاخ‌های ساخته شده بر روی
صفه تخت جمشید به‌وسیله اسکندر به آتش کشیده می‌شود و اسکندر و سربازانش باز از همین
راه به طرف شوش حرکت کرده و آنجا را نیز ویران می‌کنند.
از این مکان باستانی اطلاعات زیادی در
دسترس نبود، تنها در سال ۲۰۰۵ در پی اکتشافات گروه‌های باستان‌شناسی از ایران،
آلمان، استرالیا، ایتالیا، فرانسه، ژاپن، لهستان و هلند اطلاعات قابل توجهی بدست
آمد
در داخل تنگ بلاغی رودخانه سیوند یا
بلاغی (با نام قدیمی پلوار) می گذرد و همین امر باعث سرسبزی و خرمی (پوشش گیاهی
تنگ بلاغی غالباً جنگلی و پوشیده از درختان بنه یا پسته وحشی و بادام کوهی و در
حاشیه رودخانه بید می باشد) آن شده است . وجود رودخانه دائمی باعث شده توجه جوامع
انسانی از گذشته بسیار دور تا کنون به این دره شده است به طوری تقریباً تمام دوره
های باستانی را که تاکنون در ایران شناسایی شده است ، به صورت یکجا در این دره زیبا
شناسایی شده است .
در سالهای قبل از انقلاب مطالعات سد سیوند
انجام شد و پس از یک وقفه 15 ساله سرانجام در سال 1371 کلنگ احداث سد سیوند زده شد
.
تاریخچه مطالعات باستان شناسی در تنگ
بلاغی اگرچه به حدود 100 سال قبل می رسد ولی تمام مطالعات و بررسیهای صورت گرفته
ناچیز و فقط محدود به یکی از قسمتهای کنده کاریهای راه شاهی موسوم به دختر بر و
چند گور توده سنگی یاخرفت خانه متعلق به دوره اشکانی بود .
در دوران گذشته توجه چندانی به آثار
موجود درتنگ بلاغی (خصوصاً دوره های غیر از هخامنشی) نشده است . سیاحان اروپایی نظیرجیمز
موریه در سالهای 1808و1811 ، آندریاس واستولز در سال1878و مادام دیولافوآو همسرش
مارسل دیولافواآدر سال 1881و1882از پاسارگاد دیدن کردندو چیز زیادی از تنگ بلاغی
ننوشتند و باستانشناسانی نظیرارنست
هرتسفلد در سال1928 ، اریخ .اف اشمیت1935 ، علی سامی1949تا1959 ، دیوید
استروناخ1961تا1963، علیرضا شاهپور شهبازی و دکتر رمی بوشارلا 2004و2005 مطالبی در
مورد تنگ بلاغی (بیشتر پیرامون کنده کاریهای موسوم به راه شاهی) نوشته اند
.
بررسی باستان شناسی تنگ بلاغی به صورت
پیمایشی گسترده در بهار و تابستان 1383(به مدت 45 روز پیمایش به صورت پیاده
و135روز کار در مرکز مطالعات ،پژوهش و مرمت مجموعه میراث جهانی پاسارگاد )برای اولین
بار توسط فرهاد زارعی کردشولی کارشناس مجموعه میراث جهانی پاسارگاد صورت گرفت و در
همان سال در جشن جهانی شدن پاسارگاد طی یک کنفرانس به اطلاع نماینده یونسکو و نماینده
سازمان میراث فرهنگی کشور و مدیر بنیاد پژوهشی پارسه – پاسارگاد رسید و در همان روز تصمیم گرفته شد تمام
اطلاعات به صورت گزارش ترجمه شده جهت دعوت از هیاتهای داخلی و خارجی برای انجام
حفاریهای نجات بخشی دسته بندی شود و سایتهای که دارای اهمیت بیشتری از لحاظ باستان
شناسی بودند ،معرفی شوند ، به همین جهت از یکی دیگر از باستان شناسان بنیاد بنام
آقای محمد تقی عطایی دعوت به همکاری شد و بررسی در اول پاییز سال 83 به مدت 12روز
دوباره جهت باز بینی از سایتهای شناسایی شده و انتخاب مهمترینها صورت گرفت
.
بر اساس بررسیهای صورت گرفته در تنگ
بلاغی بیش از 170 محوطه باستانی در کل تنگ بلاغی (که از این تعداد 135 اثر در حوزه
دریاچه سد سیوند قرار داشته و یا اینکه
راه ارتباطی آن به کلی بعد از ساخت سد از بین می رفت) شناسایی شد.
از قدیمیترین دوره های شناسایی شده
دوره میانی پارینه سنگی می باشد که دارای قدمت 250 هزار سال تا 40 هزار سال قبل می
باشد، مایکل روزنبرگ در بررسیهای در حاشیه رودخانه کر انجام داد و در گزارشهای خود
از پیدا شدن 328 مکان باز که در آن تک یافته های دوره میانی پارینه سنگی کشف گردید،
خبر می دهد و با توجه به اینکه رودخانه سیوند(پلوار)نیز یکی از سرشاخه های رودکر می
باشد ، احتمال وجود چنین تک یافته های در تنگ بلاغی می رفت و در بررسی(اولین بررسی
توسط فرهاد زارعی) انجام شده ، تک یافته های این دوره کشف گردید و در همان
سال1383چهار کارگاه ساخت ابزار این دوره در 4کیلومتری شمال شرقی و شمال پاسارگاد
توسط زارعی شناسایی گردید .قدمت این آثار با توجه به تکنیک ساخت آنها مربوط به
250هزار تا40 هزار سال قبل می رسد .
دومین دوره شناسایی شده در تنگ بلاغی
دوره پارینه سنگی جدید و فرا پارینه سنگی می باشد که دارای قدمت 12هزار سال تا 8
هزار سال پیش می باشد . آثار این دوره در غارها و پناهگاهای صخره ای (15 اثر)
شناسایی گردید .
پس از دوره پارینه سنگی جدید و فرا پارینه
سنگی ، دوره نوسنگی در تنگ بلاغی آغاز می شود یعنی 8هزار سال قبل انسانها غارها و
پناهگاهای صخره ای را ترک کرده و وارد روستاهای پیش از تاریخ شده اند
.
برپایه داده‌های جدید تنگهٔ بلاغی تنها
یک گذرگاه کوهستانی نبوده و در دوره‌های گوناگون از رونق بالایی برخوردار بوده‌است.
تاکنون ۱۲۹ کارگاه باستان‌شناسی در این تنگه یافت شده‌است.
قدیمیترین آثار کشف شده تا کنون، متعلق به ۷۵۰۰ سال پیش است.
در این محل آثاری از دوره‌های پارینه‌سنگی، نوسنگی، ایلامی (۲۷۰۰–۶۴۵ پیش
از میلاد)، هخامنشیان، اشکانیان و ساسانیان و اوایل دورهٔ اسلامی بدست آمده‌است.
واقع شدن تنگهٔ بلاغی در بین مجموعه تخت جمشید و پاسارگاد و شهر ساسانی استخر، حدس
باستان‌شناسان را در مورد عبور راه ارتباطی از این منطقه تقویت کرده‌است.
باستان‌شناسان ایرانی و آلمانی با کشف
کوره‌های سفال‌گری در پشت سد سیوند در تنگهٔ بلاغی شواهدی از صنعت گسترده سفال‌گری
را در این منطقه به دست آورده‌اند. تنها در یکی از این محوطه‌ها، دو کارگاه سفال‌گری
کشف شده‌است. این کوره‌ها دایره‌ای شکل و به صورت سنگ‌چین هستند.
یک گروه باستان‌شناسی ایرانی-هلندی در
ماه آوریل ۲۰۰۵ میلادی، حدود ۱۵۰۰۰ تکه سفال در یکی
از کارگاه‌های باستان‌شناسی پیدا کرد که متعلق به دوران شاهنشاهی ساسانیان و اوایل
دورهٔ اسلامی هستند. این تکه‌های سفال بیشتر به رنگ کرم هستند.
به گزارش سرپرست گروه باستان‌شناسی
لهستانی به تاریخ ۸ می ۲۰۰۵ میلادی، در پی
کشف تکه‌هایی از لوله به قطر حدوداً ۳۰ سانتیمتر و به
رنگ خاکستری مربوط به دوران شاهنشاهی هخامنشیان، نظر باستان‌شناسان مبنی بر اینکه
این منطقه تنها شامل یک روستای کوچک بوده‌است، تغییر کرده و اکنون باور بر این است
که این منطقه شامل یک شهر باستانی بزرگ است. به نظر باستان‌شناسان این لوله‌ها
ممکن است برای انتقال فاضلاب یا آب مصرف می‌شده‌اند.
توسط این گروه یک زیر خاکی نیز متعلق
به دوران شاهنشاهی هخامنشیان در محل پیدا شد. این بزرگ‌ترین کوزه‌ای است که تا به
حال در ایران یافت شده‌است. ارتفاع کوزه ۱۴۰ سانتیمتر، قطر
آن ۱۲۳ سانتیمتر و وزن آن ۱۲۰ کیلوگرم
است.
اسکلت کامل یک انسان نیز از زیر خاک بیرون
آمد، که متعلق به دوران شاهنشاهی ساسانیان است (۲۲۶–۶۵۱ میلادی). اسکلت
متعلق به یک مرد بزرگ‌سال بوده، که در حالت چمباتمه پیدا شده‌است.
تیم مشترک باستان شناسان ایران و ژاپن
با کاوش‌های نجات‌بخشی در غارهای باستانی این منطقه، ابزارهای سنگی کشف کردند.
کاوش در دو غار این منطقه به یافتن شمار زیادی ابزار سنگی گوناگون و از جنس «چرت»
و سنگ چخماق انجامید.
«بابک کیال»، سرپرست مجموعه باستانی
پاسارگاد در مورد محوطه‌های باستانی شناسایی شده گفت: «در این بررسیهای باستانی
آثاری شامل تپه‌های پیش از میلاد، کوره‌های ذوب فلز، غار و سکونتگاه‌های پیش از میلاد،
دو گورستان دسته‌جمعی مربوط به دوران اشکانی و آثار دیگر به دست آمده‌است.»
بر اساس بررسیهای صورت گرفته در تنگ
بلاغی (از پوزه کوه کوچک در شمال تا روستای رحمت آباد در جنوب تنگ بلاغی) تاکنون بیش
از ۱۴۰ اثر باستانی از دوره پیش از تاریخ تا دوره
اسلامی شناسایی شده‌است.
این اثر تاریخی درتاریخ ۹ اردیبهشت۱۳۸۲ به
شماره ۸۴۹۴ به ثبت ملی رسیده است.