پژوهش واژه شهریور یا خشترا
این واژه که از ریشه ی "خشَی" به چِم (معنی) توامندی برآمده و نزدیک به پنجاه و پنج بار در گاتها بکار رفته است.
ترزبانان(=مترجمین) آن را به:
فرمانروایی برخویشتن– پادشاهی خداوندی– توانمندی آدمی- فرمانروایی اندیشه – نیروی اراده و کوشش – کشور بر گزیده ی اهورایی- نیروی سروری– و نیروی هماهنگی برگردان کرده اند.
این فروزه به هر یک از آرش (منظور) های یاد شده برگردان شود نشان دهنده نیروی سازندگی و نوشوندگی و پیش برندگی است نه نیروی ویرانگر و تباه کننده.
از دیدگاه روانشناسی نشان دهنده منش والا و بزرگواری است نه دژمنشی و کینه ورزی، و این نشان دهنده ی آن است که اهورا مزدا همچنان که داریوش بزرگ در سنگ نبشته ی خود یاد می کند:خدای بزرگی است که این زمین آفرید، که آن آسمان آفرید که مردم آفرید، و شادی را برای مردم آفرید.
پس کار اهورا مزدا آفریدن هستی و شادی پراکنی است و نیروی او جز در کار سازندگی و گسترش روز افزون هستی بکار نمی رود.فرزانه کیخسرو کشاورز در نامه ی ارجمندی بنام "مزدا خدا نیست بنیان آفرینش است" آنرا به چم «کردار نیک» گزارش کرده و می نویسد:
...در ترجمه ی مترجمان از خشترا یک معنی یا مفهوم روشن که هماهنگ با سایر واژه های کلیدی در جهت هدف زرتشت باشد دیده نمی شود، ولی با مراجعه به کاربرد آن در گاتها می بینیم که خشترا پیوستگی و شباهت زیادی به وهومن (اندیشه نیک) دارد به این صورت که:
یک– در میان واژه های کلیدی تنها "منَ (اندیشه)" و خشترا دارای صفت وهو (خوب) هستند، بگفته دیگر وهو(خوب) صفتی است که تنها برای منَ (اندیشه) و خشترا بکار رفته است.
دو– در بین واژه هاي کلیدي تنها منَ (اندیشه) و خشَترا هر کدام چهار صفت دارند، دیگران یا هر کدام یک صفت دارند یا بدون صفت بکار رفته اند.سه– از لحاظ اهمیت و ارزشی که زرتشت براي واژه هاي کلیدي قائل شده خشترا بلافاصله بعد از وهومن (اندیشه نیک) قرار دارد.چهار– سه نکته ای که در بالا بیان شد بستگی ِ منَ (اندیشه) و خشترا را می رساند. اندیشه چون از مغز بشر سرچشمه می گیرد خشترا نیز که باآن بستگی دارد از وجود بشر سرچشمه می گیرد.پنج– وهومن (اندیشه نیک) اگر در مغز بشر باقی بماند در حکم نبود است، برای اینکه بود گردد باید بکار گرفته شود . خشترا چون با وهومن (اندیشه نیک) بستگی دارد بنابراین کاری است که وهومن (اندیشه نیک) را ظاهر می سازد و آن رابه مرحله ی عمل در می آورد.با توجه به نکات بالا خشترا کاری است که مبتنی بر وهومن (اندیشه نیک) می باشد چنین کاری به "کردار نیک" تعبیر را می شود.در ترجمه ی مترجمان از خشترا عبارت (کردار نیک) وجود ندارد ولی مفاهیم آن وجود دارد مانند خدمت به مردم، خدمت به همنوع، خدمت به خلق خدا، آباد سازي و نظایر آنها.گرچه در گاتها واژه ای برای کردار هست ولی چون با پیشوند وهو بکار نرفته معلوم می شود که آن کار روزانه است که مبتنی بر اندیشه خوب و بد نمی باشد. فقط خشترا است که مانند منَ (اندیشه) با پیشوند وهو بکار رفته و کاري است که فقط مبتنی بر وهومن (اندیشه ی نیک) است.
دکتر علی اکبر جعفري در گزارش «خشَترَ» در «ستوت یسن» می نویسد:...واژه ی شهر به معنی آبادی بزرگ که دارای سروسامان تمدن باشد یا به معنی کشور از همین خشَتَر است. در اوستا و سنسکریت به مفهوم شهریاري و فرمانروایی می باشد.
در گاتها این آن شهریاری است که مردم جهان آن را از روی بینش و دانش و فرهنگ و هنر خویش برگزینند و بنیاد گذارند و بگردانند. برای همین هم آن را «خشَتَروئیریه» یا شهریاری بر گزیدنی گفته است...
خشَترا در اوستا نام سومین امشاسپند از گروه امشاسپندان است. در پهلوی خشَتریور نامیده شده و در پارسی امروز شهریور گفته می شود.در اوستا نماد توانمندی و فر و شکوه پادشاهی اهورا مزدا است. سرپرستی توپال ها (فلزات) بر روی زمین به او سپرده شده است.در بندهش که از نامه های کهن ایرانی است از دیوی بنام سئورو یاد شده که دیو آشوب و تباهی است و از دشمنان و هماوردان خشَتریور می باشد، از سوی دیگر ایزدانی مانند ایزد خور، ایزد مهر و ایزد آسمان از یاران و همکاران او می باشند.در گاهشمار مزدایی روز چهارم هر ماه شهریور نامیده می شود و برابر آیین، هرگاه نام روز و نام ماه برابر می شد آن روز را جشن می ساختند و به شادمانی و ستایش آفریده های نیک اهورا مزدا می پرداختند و آن روز را شهریورگان می نامیدند.
بنمایه:
زرتشت چه می گوید
پژوهش هومر آبرامیان