شب چله

ایرانیان که دلبستگی وبژه ای  به نور و گرما داشتند، زمستان را با برگزاری جشنهای بسیار به چشم براه  فصل گرم و زایش دوباره خورشید می نشستند. آنها ۳۶۵ روز سال را به ۱۲ ماه ۳۰ روزه بخش کرده و ۵ روز واپسین را که پیشواز نوروز بود، پنجه وه مینامیدند. همچنین آنان زمستان را به دو چله بزرگ و کوچک بخش کرده بودند و در آغاز هر کدام جشنی برپا میکردند.

چله بزرگ از یکم دی ماه (شب چله) آغاز میشد تا چهل روز بعد یعنی دهم بهمن (جشن سده) و چله کوچک از دهم بهمن آغاز میشد تا پایان بهمن یعنی بیست شب و بیست روز. در آغاز چله بزرگ، جشن زایش مهرایزد را جشن میگرفتند و در آغاز چله کوچک جشن سده را.

شب چله شب زایش مهر ایزد است. مهر به معنی پرتوخورشید در هنگام طلوع آفتاب میباشد. در این هنگام فلق به سرخی میگراید و نور و گرمای خورشید کم کم زمین را فرامیگیرد. به همین دلیل شب چله را ایرانیان تا بامداد بیدار میمانند تا دمیدن نور و روشنایی را ببینند و به نماد گردی و سرخی خورشید، میوه های سرخ و گرد بر سفره های آیینی خود میگذارند

در آیین مهر عناصر طبیعت گرامی بوده. یشتهای اوستا که ایزدان پیش زرتشتی را نیز میستاید، از دو ایزد نام میبرد؛ "خور" یا خورشید و "مهر" یا نخستین پرتو خورشید هنگام دمیدن آفتاب.

شب چله

قرار دادن میوه های سرخ و گرد روی سفره شب چله، نمادی از مهر ایزد و پرتو طلوع خورشید میباشد. ایرانیان این شب را تا بامداد بیدار میمانند تا سرخی فلق را هنگام زایش مهر ببینند.

شب یلدا در فرهنگ ایرانی به نام شب چله معروف است. و مربوط به زمانی است که ایرانیان مهر ( نور خورشید، نماد پیمانداری) را ستایش می کردند و هر بامداد به نشان استقبال از روشنایی خورشید نیایش می کردند و غروب آفتاب نیز با نیایش مهر به بدرقه می نشستند که نمونه این نیایش ها به زبان اوستایی به نام مهر یشت و کوتاه شده آن به نام مهر نیایش همچنان در ادبیات اوستایی موجود است

آنان دریافته بودند که بزرگترین شب سال، پایان ماه آذر است و از فردای آن شب، روزها کمی طولانی تر خواهد شد بنابراین آن روز را هنگام زایش مهر و روشنایی نام نهادند. این روز در فرهنگ دین زرتشت که پس از آیین مهر پرستی در ایران شکل گرفت به نام اورمزد از ماه دی نام گرفت که جشن دیگان است و به نام آفریدگار می باشد. ایرانیان باستان در جشن شب چله گردهمایی داشتند و با خوردن آجیل و میوه شب را سپری می کردند تا شاهد زایش مهر باشند به ویژه میوه هایی به رنگ سرخ مثل هندوانه، انار و سیب سرخ، زیرا آسمان به هنگام سپیده دم و غروب خورشید به رنگ سرخ در خواهد آمد

جشن شب چله ایرانی همراه با آیین مهر پرستی به اروپا رسید. آنگاه به میترائیسم تبدیل شد و رنگ و بویی تازه گرفت که زایش عیسی را نیز باخود هماهنگ ساخت و نام آن به یلدا تبدیل شد که یک واژه سُریانی است، تولد و میلاد نیز از آن گرفته شد

پس ، انگیزه های پایدار ماندن این جشن را می توان بدین گونه برشمرد

شب زایش خورشید ( مهر) است. از باور های دینی کهن و آیین مهر پرستی 

بلندترین شب سال یعنی طولانی ترین تاریکی است، نشانه اهریمنی شبی شوم و ناخوشایند که از فردا (اول دی ماه) به کوتاهی می گراید

پایان برداشت محصول سیفی و آغاز فصل استراحت در جامعه کشاورزی نیز است. همه قشر ها و گروه هایی که از فراورده های کشاورزی و تلاش کشاورزان بهره مندند ، در جشن نخستین روز دی ماه و برداشت محصول ، در شگون و شادی کشاورزان شرکت می کنند