آیین گاهانبار

کوتاه در مورد مراسم گاهانبار به شکل سنتی در یزد و کرمان

در بسياری از روستا های يزد که هنوز معماری سنتی و بومی ، پايدار مانده است ، گهنبار در خانه ها بر پا می شود اهل خانه از مدتی پيش از زمان گهنبار ، در تدارک آن می کوشند
لُرک و خوراکی هايی تهيه می کنند ، يک روز پيش از گهنبار خانه را جارو و آب پاشی می کنند ، گِل سفيد در پِسکَمِ مَس و بيرون خانه می پاشند ، نان و خوراکی های سنتی را آماده می کنند و سفره ی گاهنبار را در پسکم مس می گسترانند و آن چه که برای سفره ی مراسم لازم است بر آن می گذارند.

خشکباری که برای لرک گهنبار فراهم می شود با لرک جشن خوانی و سدره پوشی اندکی تفاوت دارد.لرک گاهنبار مخلوطی از خرما ، سنجد ، کشمش ، بادام ، گردو ، برگه ی هلو و انجير خشک است که آنها را در دستمال بزرگی به نام چادر شب می ريزند و آن را کنار سفره در پسکم مس پهن می کنند و روی آن را يک عدد سيب يا انار قرمز با چند شاخه ی گياه موُرد می گذارند.

مردم هر روستا با موبد و دهموبد به تدريج در خانه ای که گاهنبار در آن برگزار می شود حاضر می شوند.

موبد و دهموبد در پسکم مس و به کنار سفره گهنبار می روند و شرکت کنندگان در پسکم های ديگر ، اتاق ها و حياط خانه می نشينند.دهموبد با صدای بلند نام درگذشتگانی را اعلام می کند که گاهنبار به ياد و از دهش آنها برگزار می شود سپس با درخواست وی شرکت کنندگان برای نو کردن کُشتی ، همه به پا می خيزند ، هماهنگ با موبد رو به سوی روشنايی می کنند و هم آوا با وی اوستای کشتی می خوانند.

پس حاضران ، کشتی را از کمر باز می کنند و در هنگام نيايش آن را دوباره بر کمر می بندند و در پايان نيايش می نشينند.با اعلام دهموبد ، يکی از بانوان که در تدارک خوراکی سنتی است در آغاز گاهنبار ، سير و سداب را نيز تهيه می کند آن را در تاس يا کاسه ی مسی يا روزين می ريزد و به پِسکَمِ مَس می آورد

موبد اوستای آفرينگان گاهنبار را می سرايد. در اين هنگام دهموبد ميوه های داخل سينی را به وسيله ی کارد به اندازه های مناسب می بُرد ، اوستا خوانی موبد و همکاری حاضران و دهموبد ادامه می يابد.

در پايان مراسم دهموبد مقداری لُرک را به هر نفر می دهد و سپس سينی ميوه را که « درون » يا « درين » نام دارد جلوی همه می برد تا هر کس پاره ای ميوه برای خوردن بردارد .در برخی گاهنبار ها همراه با لرک ، يک يا چند قرص نان هم به شرکت کنندگان می دهند ، اين نان که کوچک تر از نان معمولی است « لووگ » نام دارد. در بعضی گاهنبار ها خوراکی های مخصوصی مانند آش و آبگوشت نيز تهيه می شود.

در کرمان دو نوع نان ديگر نيز برای سفره ی گاهنبار تهيه می کنند که يکی از آنها « کُلو » نام داردنان ديگر که دور تا دور آن را با خمير به شکل پرتو های خورشيد در می آورند ، نان خورشيدی يا « خورشيدو » می نامند.هفت عدد از اين نان را نيز در سفره ی گاهنبار می گذارند.در بعضی از گاهنبار های کرمان پس از اين که مراسم به پايان رسيد ، لُرک و ميوه بين شرکت کنندگان تقسيم می شود سپس با غذايی که در گاهنبار تهيه شده است از ميهمانان پذيرايی می شود و به هر نفر يک عدد « کُلو » که در ميان آن مقداری « دونو » و « سداو » گذاشته اند می دهند.


چنين است كه دادو دهش و نيكوكاری از سنت های ديرينه ما زرتشتيان است .باشد كه با نيكوداشت آنها در پايداری و نگهداریشان كوشا باشيم.

ايدون باد..

ميزد؛ سفره آیینی است که بر آن ميوه¬های تر، سیر و سِداب، سیروگ، آش و دیگر خوراکی¬ها می¬گذارند که برای اجرای تشريفات آفرينگان¬خوانی گسترده میشود.

چیستی گهنبار و باورهای پیوسته به آن
گهنبارها جشن بزرگداشت آفرینش هستند زیرا در استوره های زرتشتی جهان در شش مرحله آفریده شده است. نخست آسمان، سپس آب‌، سوم زمین، چهارم گیاه، پنجم جانور، ششم انسان‌. آتش که همانا انرژی، نیرو و توان جنبش در هستی ست. شش گهنبار جشن پاسداشت این آفریده هاست .

«گهنبار»ها؛ جشن های آفرینش


«گاهان‌بار» یا «گهنبار»(در پهلوی: «گاسانبار»)؛ نام شش جشن، در شش گاه از سال ‌است. گهنبار از با شکوه و مهم‌ترین جشن‌های مردمی زرتشتیان است که هدف برجسته آن، باردادن یعنی بخشش و داد و دهش و ایجاد همبستگی و همازوری و پی بردن زرتشتیان از وضع یکدیگر در جامعه است.
زرتشتیان در این جشن‌ها به ستایش اهورامزدا و سپاسگزاری از او برای داده ها و آفریده‌های نیک اش می‌‌پردازند. موبد آفرینگان گهنبار می‌‌خواند و بر توانگر و ناتوان، دارا و ندار بایسته است که در این آیین شرکت کنند

گاهنبار در اسطوره‌های زرتشتی و آریایی شش روزی است که خدا دنیا را آفرید و هر گاهی نامی دارد و در اولِ هر گاهی جشنی سازند. همانطور که در دین‌های سامی، آفریدگار، جهانِ هستی را در شش روز می‌آفریند، در دین ایرانیان کهن نیز اهورامزدا آفرینش جهان مادی را در شش گاهنبار به انجام می‌رسانَد. به این ترتیب که در یسنا آمده‌است:
Maidh-yo-zarem: (میدیوزَرِیم) – نخستین گاهنبار روز پانزدهم اردیبهشت‌ماه، چهل‌وپنجمین روز از اول سال که در آن "آسمان" آفریده شد.
Maidh-yo-shema: (میدیوشـِیم ) – روز پانزدهم تیرماه، صدوپنجمین روز سال که در این روز "آب" آفریده شد.
Paiti-shahem: (پَـیته‌شَـهیم) – روز سی‌ام شهریورماه صدوهشتادمین روز سال که در این روز "زمین" آفریده شد.
Aya-threm: (اَیاسرِم ) - سی‌ام مهرماه، دویست‌ودهمین روز سال که در آن "گیاه" آفریده شد.
Maidh-ya-rem: (میدیارِم) – بیستم دی‌ماه، دویست‌ونودمین روز سال که "جانوران" آفریده شدند.
Hamas-path-maedem: (هَـمَـسپَـتمَدُم): در آخرین روز کبیسهٔ سال، یعنی سیصدوشصت‌وپنجمین روز سال، که آن را وهیشتواشت‌گاه می‌نامند، واقع است که "مردمان" آفریده شدند.

هریک از جشن‌های ششگانهٔ گاهنبارها پنج روز به‌طول می‌انجامیده و آخرین روز هر گاهنبار مهم‌ترین روز جشن بوده‌است. این آیین با رای شورای عالی سیاست‌گذاری ثبت میراث معنوی در سیاههٔ آیین‌های ملی ایران ثبت شده‌است..