کاریز یا قنات؛ یکی از نوآورهای ایرانیان باستان برای مدیریت آب در سرزمین
های کم آب!
قناتها به‌منظور هدایت آب و مدیریّت آن برای کشاورزی و سایر مصارف به
کار گرفته می‌شوند. ایرانیان باستان نخستین کسانی بودند که دست به این ابتکار زدند
و برای تامین آب مورد نیاز خود دست به کندن کاریز زدند که کار آسانی هم نبوده.
نخستین قناتها و طولانی ترین قناتهای در ایران واقع شده اما بتدریج این اختراع
ایرانی در نقاط دیگر دنیا رایج شد.
ایرانیان با کندن کاریز کویر را به بهشت تبدیل میکردند!
ایران گرانمایه از دیرباز سرزمینی بوده که مناطق کوهستانی و کویری بیشماری داشته. از این رو، مدیریت آب، ذخیره منابع آبی و تقسیم عادلانه آن، یکی از امور مهم از دوره باستان تاکنون بوده است. کندن کاریز یا قنات، یکی از روشهای دسترسی کشاورزان به منابع آب زیر زمینی بوده که بویژه در مناطق کویری دارای اهمیت فراوان بوده است.
قنات یا کاریز راه‌آب یا کانالی است که در زیرِ زمین کنده شده، تا آب در آن برای رسیدن به سطح زمین جریان یابد. این جوی یا کانال در عمق زمین برای ارتباط دادنِ رشته‌چاه‌هایی است که از مادر چاه سرچشمه می‌گیرد. مادرچاه‌ها معمولاً یک چشمهٔ زیرزمینی هستند. قناتها به‌منظور هدایت آب و مدیریّت آن برای کشاورزی و سایر مصارف به کار گرفته می‌شوند. این کانالِ قنات ممکن است تا رسیدن به سطح زمین چندین کیلومتر طول داشته باشد و به محل خروجیِ آب دهانهٔ کاریز یا سر قنات یا دهن فره میگویند.
ایران گرانمایه از دیرباز سرزمینی بوده که مناطق کوهستانی و کویری بیشماری داشته. از این رو، مدیریت آب، ذخیره منابع آبی و تقسیم عادلانه آن، یکی از امور مهم از دوره باستان تاکنون بوده است. کندن کاریز یا قنات، یکی از روشهای دسترسی کشاورزان به منابع آب زیر زمینی بوده که بویژه در مناطق کویری دارای اهمیت فراوان بوده است.
قنات یا کاریز راه‌آب یا کانالی است که در زیرِ زمین کنده شده، تا آب در آن برای رسیدن به سطح زمین جریان یابد. این جوی یا کانال در عمق زمین برای ارتباط دادنِ رشته‌چاه‌هایی است که از مادر چاه سرچشمه می‌گیرد. مادرچاه‌ها معمولاً یک چشمهٔ زیرزمینی هستند. قناتها به‌منظور هدایت آب و مدیریّت آن برای کشاورزی و سایر مصارف به کار گرفته می‌شوند. این کانالِ قنات ممکن است تا رسیدن به سطح زمین چندین کیلومتر طول داشته باشد و به محل خروجیِ آب دهانهٔ کاریز یا سر قنات یا دهن فره میگویند.
کاریز واژه‌ای پارسی است و در اصل کهریز و شاید کهن‌ریز بوده‌است.
واژهٔ قنات کلمهٔ پارسی معرب شده‌است. در خاور ایران، افغانستان و آسیای میانه
واژهٔ کاریز بیشتر کاربرد دارد و در باختر ایران، واژهٔ قنات. قنات خود عربی شدهٔ
کنات فارسی است که از ریشهٔ فعل کندن یا کانال گرفته شده‌است.
ایرانیان باستان نخستین کسانی بودند که دست به این ابتکار زدند و برای تامین آب مورد نیاز خود دست به کندن کاریز زدند که کار آسانی هم نبوده. نخستین قناتها و طولانی ترین قناتهای در ایران واقع شده اما بتدریج این اختراع ایرانی در نقاط دیگر دنیا رایج شد. اکنون در چین و مراکش و امریکای جنوبی قناتهای زیادی وجود دارد. با این اختراع که در نوع خود در جهان بی‌نظیر بوده‌است، میتوان مقدار قابل توجهی از آب‌های زیرزمینی را جمع‌آوری کرد و به سطح زمین رساند، که همانند چشمه‌های طبیعی، آب آن در تمام طول سال بدون هیچ ابزار کمکی و تنها با نیروی گرانش (ثقل) از درون زمین به سطح زمین جاری می‌گردد.
به کسانیکه زحمت کندن کاریز را میکشیدند اصطلاحا مُقَنّی میگویند. ساخت قنات با خود حرفه های دیگری را نیز به همراه داشت و ساخت ساعت آبی و آسیاب آبی نیز در کنار قناتها از نیازهای آن روزگار بود. ساعت آبی وسیله ای برای تقسیم عادلانه آب بین کشاورزان بود و کسیکه مسئول انجام این کار بود را میرآب مینامیدند.
از سازه های دیگر مربوط به قنات میتوان به آب انبار، یخچال و پایاب اشاره کرد. آب انبار محل ذخیره آب بود که بیشتر در زیر زمین ساخته میشد و در مناطق کویری کاربرد داشت. آب بیشتر در زمستان ذخیره شده و در تابستان مورد استفاده قرار می‌گرفت.
یخچال سازه دیگری است که برای تولید و نگهداری یخ ساخته میشد. یخ در فصول سرد به ویژه زمستان در استخر یخچال درست میشد. پس از تولید یخ، آن‌ها را شکسته و در مخزن (چال) انبار میکردند و در فصل گرما به کار می‌بردند.
پایاب نیز سازه ای دیگر مرتبط با قنات است که محل دسترسی به آب قنات در حیاط خانه‌ها و نمونه عمومی آن در شهرهای بیابانی ایران به چشم می‌خورد. الگوی معمول پایاب‌ها هشتی است که با اتاق ترکی یا کلمبه پوشانده شده‌است و در مسیر قنات در مرکز آن یک حوض ساخته می‌شود. نکته مهم اقلیمی پایاب هوای بسیار خنک آن در تابستان است که علاوه بر استفاده به عنوان یخچال برای نگهداری مواد غذایی، در مواردی برای خواب نیم‌روزی نیز مورد استفاده قرار می‌گرفته‌است.
تاکنون ۱۱ قنات در مناطق خراسان، یزد، کرمان، اصفهان و استان مرکزی در فهرست آثار جهانی ثبت شده‌اند. عمر این قناتها از ۲۰۰ تا ۲۵۰۰ سال است. قنات گناباد، عمیقترین قنات ایران، که عمق چاه اصلی‌اش به ۳۵۰ متر می‌رسد، یکی از قناتهای ثبت شده‌است.
قنات یکی از عمده‌ترین منابع تأمین آب به‌شمار می‌رفته و همین قنوات بود که ظرفیت آبدهی به مزارع بیش از ۶۰ هزار روستای کشور را داشت. با ورود تکنولوژی جدید، چاه‌های عمیق جانشین قنات گردید و استفاده از موتور پمپ به تدریج رایج شد و تمامی مناطق ایران را دربر گرفت. احداث چاه‌های عمیق بدون برنامه‌ریزی خود باعث خشک شدن ۹۰ درصد از قنوات گردید به گونه‌ای که احیای آن‌ها امکان‌پذیر نیست زیرا حفر چاه‌های عمیق سطح آب را به میزان زیاد پایین برده‌است.
ایرانیان باستان نخستین کسانی بودند که دست به این ابتکار زدند و برای تامین آب مورد نیاز خود دست به کندن کاریز زدند که کار آسانی هم نبوده. نخستین قناتها و طولانی ترین قناتهای در ایران واقع شده اما بتدریج این اختراع ایرانی در نقاط دیگر دنیا رایج شد. اکنون در چین و مراکش و امریکای جنوبی قناتهای زیادی وجود دارد. با این اختراع که در نوع خود در جهان بی‌نظیر بوده‌است، میتوان مقدار قابل توجهی از آب‌های زیرزمینی را جمع‌آوری کرد و به سطح زمین رساند، که همانند چشمه‌های طبیعی، آب آن در تمام طول سال بدون هیچ ابزار کمکی و تنها با نیروی گرانش (ثقل) از درون زمین به سطح زمین جاری می‌گردد.
به کسانیکه زحمت کندن کاریز را میکشیدند اصطلاحا مُقَنّی میگویند. ساخت قنات با خود حرفه های دیگری را نیز به همراه داشت و ساخت ساعت آبی و آسیاب آبی نیز در کنار قناتها از نیازهای آن روزگار بود. ساعت آبی وسیله ای برای تقسیم عادلانه آب بین کشاورزان بود و کسیکه مسئول انجام این کار بود را میرآب مینامیدند.
از سازه های دیگر مربوط به قنات میتوان به آب انبار، یخچال و پایاب اشاره کرد. آب انبار محل ذخیره آب بود که بیشتر در زیر زمین ساخته میشد و در مناطق کویری کاربرد داشت. آب بیشتر در زمستان ذخیره شده و در تابستان مورد استفاده قرار می‌گرفت.
یخچال سازه دیگری است که برای تولید و نگهداری یخ ساخته میشد. یخ در فصول سرد به ویژه زمستان در استخر یخچال درست میشد. پس از تولید یخ، آن‌ها را شکسته و در مخزن (چال) انبار میکردند و در فصل گرما به کار می‌بردند.
پایاب نیز سازه ای دیگر مرتبط با قنات است که محل دسترسی به آب قنات در حیاط خانه‌ها و نمونه عمومی آن در شهرهای بیابانی ایران به چشم می‌خورد. الگوی معمول پایاب‌ها هشتی است که با اتاق ترکی یا کلمبه پوشانده شده‌است و در مسیر قنات در مرکز آن یک حوض ساخته می‌شود. نکته مهم اقلیمی پایاب هوای بسیار خنک آن در تابستان است که علاوه بر استفاده به عنوان یخچال برای نگهداری مواد غذایی، در مواردی برای خواب نیم‌روزی نیز مورد استفاده قرار می‌گرفته‌است.
تاکنون ۱۱ قنات در مناطق خراسان، یزد، کرمان، اصفهان و استان مرکزی در فهرست آثار جهانی ثبت شده‌اند. عمر این قناتها از ۲۰۰ تا ۲۵۰۰ سال است. قنات گناباد، عمیقترین قنات ایران، که عمق چاه اصلی‌اش به ۳۵۰ متر می‌رسد، یکی از قناتهای ثبت شده‌است.
قنات یکی از عمده‌ترین منابع تأمین آب به‌شمار می‌رفته و همین قنوات بود که ظرفیت آبدهی به مزارع بیش از ۶۰ هزار روستای کشور را داشت. با ورود تکنولوژی جدید، چاه‌های عمیق جانشین قنات گردید و استفاده از موتور پمپ به تدریج رایج شد و تمامی مناطق ایران را دربر گرفت. احداث چاه‌های عمیق بدون برنامه‌ریزی خود باعث خشک شدن ۹۰ درصد از قنوات گردید به گونه‌ای که احیای آن‌ها امکان‌پذیر نیست زیرا حفر چاه‌های عمیق سطح آب را به میزان زیاد پایین برده‌است.
کاریز جزیره زیبای کیش؛ تنها بنای جهان که سقفی مملو از صدفها و
مرجانهای طبیعی دارد!
قنات (کاریز) کیش یکی از مناطق گردشگری و تاریخی جزیره کیش میباشد و
بیش از ۲۵۰۰ سال قدمت دارد. این قنات در عمق ۱۶ متری زیر زمین قرار گرفته‌است و
سقف آن پوشیده از صدف و مرجان‌هایی میباشد که بنا بر اطلاعات ارائه شده توسط
راهنمایان محلی، قدمتی معادل ۲۷۰ تا ۵۷۰ میلیون سال دارد. وسعت این قنات ۱۰٬۰۰۰
متر مربع میباشد.
آب موجود در کاریز کیش حاصل از بارندگی های فصلی است که در این منطقه
رخ می دهد. مرجان های موجود در مسیر آب های کاریز سبب تصفیه شدن آب می شوند و در
لایه گل مارن ذخیره می شود تا در قنات جریان یابد. ساکنان این منطقه از این آب
گوارا مصرف می کرده اند و یا آن را با محصولات دیگر مواضه می کردند، چرا که در
حدود قرون پنجم و ششم هجری، جزیره کیش مرکز تجارت خلیج فارس و دریای عمان به شمار
می رفت و آب آشامیدنی آن نزد کشورهای حاشیه خلیج فارس از ارزش بسیار بالایی
برخوردار بود.
از مهمترین ویژگی های شهر زیرزمینی کاریز در کیش هوای خنکی است که به طور دائم در آن موج می زند و در طول سال تغییری نمی کند. همین هوای معتدل سبب شده تا آب در دمای مناسبی بنماند و کیفیت آن را برای شرب حفظ شود.
گفتنی است که خاک های برداشت شده از کاريز دارای خواص درمانی زیادی است که در " گِل درمانی" استفاده های فراوان دارد.
شهر زير زميني کيش (کاريز) با توجه به ويژگيهای منحصر بفرد آن از جمله مرجانی بودن جزيره، آب شيرين قنات، هوای خنک در زير زمين و سقف مرجانی مملو از فسيلهاي با قدمت بسيار بالا در فهرست مهمترين ابنيه جهانی قرار مي گيرد.
از مهمترین ویژگی های شهر زیرزمینی کاریز در کیش هوای خنکی است که به طور دائم در آن موج می زند و در طول سال تغییری نمی کند. همین هوای معتدل سبب شده تا آب در دمای مناسبی بنماند و کیفیت آن را برای شرب حفظ شود.
گفتنی است که خاک های برداشت شده از کاريز دارای خواص درمانی زیادی است که در " گِل درمانی" استفاده های فراوان دارد.
شهر زير زميني کيش (کاريز) با توجه به ويژگيهای منحصر بفرد آن از جمله مرجانی بودن جزيره، آب شيرين قنات، هوای خنک در زير زمين و سقف مرجانی مملو از فسيلهاي با قدمت بسيار بالا در فهرست مهمترين ابنيه جهانی قرار مي گيرد.
قنات قصبه گناباد؛ کهنترین و ژرف ترین و پر آب ترین کاریز جهان؛ نشان
نبوغ ایرانیان باستان!
قنات قصبه شهر گناباد (کاریز گناباد) عمیقترین و قدیمی‌ترین کاریز
جهان است. ناصر خسرو قبادیانی در سفرنامه اش به توصیف این قنات پرداخته و حفر آن
را به کیسخرو نسبت داده است.
کاریز گناباد در شهر گناباد در جنوب خراسان واقع شده‌است و دیرینگی آن حدود ۲۵۰۰ تا ۲۷۰۰ سال است. قطعه سفال‌های پراکنده در اطراف دهانهٔ چاه‌های این کانال حاکی از این است که رشتهٔ قصبه واقع در مسیر اولیهٔ اصلی قنات بوده که در زمان هخامنشیان حفر شده و به دنبال آن رشته‌های دیگر قنات در مواقع خشکسالی حفر شده‌است.
کاریز گناباد در شهر گناباد در جنوب خراسان واقع شده‌است و دیرینگی آن حدود ۲۵۰۰ تا ۲۷۰۰ سال است. قطعه سفال‌های پراکنده در اطراف دهانهٔ چاه‌های این کانال حاکی از این است که رشتهٔ قصبه واقع در مسیر اولیهٔ اصلی قنات بوده که در زمان هخامنشیان حفر شده و به دنبال آن رشته‌های دیگر قنات در مواقع خشکسالی حفر شده‌است.
حفر کانالی بدین عظمت با ژرفنای بیش از سیصد و حجم افزون بر هفتاد و
سه میلیون متر مکعب برداشت خاک در عمق سیصد متری با کم ترین خطا در مسیر یا شیب
بندی از عصر هخامنشيان، مؤید نبوغ ایرانی و شاهکاری بی نظیر در سراسر جهان است.
کاریز قصبهٔ شهر گناباد که یکی از شاهکارهای آبی جهان است، از دو رشتهٔ اصلی و شش شاخهٔ فرعی تشکیل شده‌است. مادرچاه آن در دامنهٔ شمالی سیاه کوه و خروجی کنونی قنات در جنوب محلهٔ معروف به قصبهٔ شهر قرار دارد. طول این قنات بیش از ۳۳ کیلومتر است و عمق مادرچاه اصلی در انتهای رشتهٔ «دولاب نو» با توجه به شیب زمین حدود ۳۰۰ متر و میزان آب دهی آن بیش از ۱۳۰ لیتر در ثانیه‌است.
مستندی ۷۰ دقیقه‌ای در مورد کاریز گناباد ساخته شده که در آن، توان مهندسی حفاران ایرانی در طول تاریخ برای حفر قنات به همراه تبیین اهمیت آن تصویر شده‌است. نقش قنات قصبه در تأمین آب در شرایط کمبود مایه حیات در مناطق کویری در این مستند داستانی نشان داده شده‌است.
کاریز قصبهٔ شهر گناباد که یکی از شاهکارهای آبی جهان است، از دو رشتهٔ اصلی و شش شاخهٔ فرعی تشکیل شده‌است. مادرچاه آن در دامنهٔ شمالی سیاه کوه و خروجی کنونی قنات در جنوب محلهٔ معروف به قصبهٔ شهر قرار دارد. طول این قنات بیش از ۳۳ کیلومتر است و عمق مادرچاه اصلی در انتهای رشتهٔ «دولاب نو» با توجه به شیب زمین حدود ۳۰۰ متر و میزان آب دهی آن بیش از ۱۳۰ لیتر در ثانیه‌است.
مستندی ۷۰ دقیقه‌ای در مورد کاریز گناباد ساخته شده که در آن، توان مهندسی حفاران ایرانی در طول تاریخ برای حفر قنات به همراه تبیین اهمیت آن تصویر شده‌است. نقش قنات قصبه در تأمین آب در شرایط کمبود مایه حیات در مناطق کویری در این مستند داستانی نشان داده شده‌است.
گزارشی شگفت آور از قنات قصبه گناباد؛ عمیقترین قنات دنیا بازمانده از
مهندسی حیرت آور دوره هخامنشی.
مجموع حفاری های افقی و عمودی این قنات صد کیلومتر است و هفتاد میلیون متر مکعب خاکبرداری شده که انجام آن با دست خاکی، واقعا شگفت انگیز است!
مجموع حفاری های افقی و عمودی این قنات صد کیلومتر است و هفتاد میلیون متر مکعب خاکبرداری شده که انجام آن با دست خاکی، واقعا شگفت انگیز است!
گنجینه قنات اردکان؛ موزه ای آموزشی از نبوغ مهندسی نیاکانمان!
گنجینه قنات اردکان شامل خود قنات اردکان است که امروزه برای بازدید مردم بازسازی و احیا شده و همچنین خانه تقدیریان که موزه ای از ابزارهای حفاری قنات میباشد. این مجموعه هم تفریحی و هم آموزشی میباشد.
قنات اردکان، امروزه به طول بیش از۵۰۰ متر احيا و بازسازی شده است. بازدید کنندگان در طول مسیر می توانند با بازدید از پایاب، سرداب، مسیرهای انشعابی و ذخیرگاه آب با تمام دانش وفنون انتقال آب در قنوات آشنا شوند.
در کنار قنات، خانه تقدیریان قرار دارد که برای معرفی وسایل حفر قنات و همچنین فضای مناسب برای پخش ویدئویی‌های مستند استفاده شده است.
از ۲۵۰ رشته قنات اردكان، آب در هشت مورد جاری است و اين سازه آبی یکی
از شاهکارهای مهندسی ايران باستان است. تاکنون اردکان مورد استقبال محققان و
اساتید بسیاری از سرتاسر دنیا قرار گرفته است.
گزارشی شگفت انگیز از گنجینه قنات اردکان که هم جنبه موزه ای و هم
جنبه آموزشی دارد و ابزارهای مختلف در ارتباط با حفر و استفاده از قنات در آن به
نمایش گذاشته شده.