دبیرستان انوشیروان دادگر (نوشیروان جی تاتا)
این دبیرستان که در سال ۱۳۱۵ خورشیدی یکی از دبیرستان‌های قدیمی و
زرتشتی شهر تهران در خیابان انقلاب، بین خیابان‌های حافظ و ولی‌عصر، کوچه سعید
واقع شده و در ضلع شرقی دبیرستان انوشیروان دادگر دبیرستان ماندگار البرز جای
گرفته‌است.وقتی ساخت دبیرستان فیروز بهرام به پایان رسید، ایجاد دبیرستانی مخصوص
برای دختران ضروری به نظر آمد. دبیرستان انوشیروان دادگر توسط بانوی خیرخواهی به
نام خانم راتن بایی بانجی (جی تاتا) از سلسله موبدان و ساکن نوساری هندوستان
(خواهر جمشیدجی تاتا) با سرمایه اولیه یکصد هزار روپیه ساخته شد.نام کنونی این
دبیرستان انوشیروان جی تاتا است. هم‌اکنون در این دبیرستان، دانش آموزان از دین‌های
گوناگون آموزش می‌بینند.
در سردر ورودی مدرسه انوشیروان سنگ‌نوشته‌ای وجود دارد که تاریخ ساخت
آن را سال ۱۳۱۵ خورشیدی یاد کرده‌است که با دهش یک نیکوکار زرتشتی به نام جی تاتا
بر پا شد.معمار این بنا از لحاظ معماری و نما شبیه دبیرستان البرز و مدرسه ژاندارک
است و به احتمال زیاد معمار آن نیکلای مارکف است. نمای دبیرستان آجری همراه با گچ
بری است. در هنگام ورود به داخل بنا، سرستون‌های بلند با سرگاو و نگاره فروهر
نمایان می‌شود. کاشی‌های رنگی دارای نقش‌های هخامنشی نیز در دوبازوی بنا به چشم می‌خورد.از
شاگردان سرشناس این دبیرستان می‌توان از فاطمه پهلوی، مهرانگیز دولتشاهی، شيرين
بيانی،شیرین عبادی، آلنوش طریان و گلی ترقی نام برد.
دبیرستان انوشیروان دادگر در منطقه‌ی شش تهران در ضلع شرقی آن مجموعه‌ی
آموزشی البرز و در ضلع جنوب‌غربی‌اش مجموعه‌ی تئاترشهر تهران قرار دارد.
این دبیرستان جزو مدارس مشهور تهران در دوره‌ی پهلوی است و دانش‌آموزان
آن را در ابتدا دختران اعیان و اشراف آن دوره‌ی تهران تشکیل می‌دادند. نام این
دبیرستان پس از انقلاب به انوشیروان جی تاتا تغییر کرد. سپس به پیشنهاد انجمن
زرتشیتیان به‌نام دبیرستان پندارنیک خوانده شد و امروز نام آن انوشیروان است.
ساخت این دبیرستان توسط مهندس مارکف با تاثیرپذیری از طرح‌های هنر
هخامنشی مانند ساختمان شهربانی ساخته شده و معماری آن نماینده‌ی تلفیق در هنر
معماری اوایل دوره‌ی پهلوی است.
پیشینه‌ی این بنا به سابقه‌ی برپایی آموزشگاه دخترانه‌ی زرتشتیان در
ایران بازمی‌گردد. آموزشگاه دخترانه‌ی زرتشتیان در سال ۱۳۲۶ ه. ق مدتی پس از فرمان
مشروطه بنیاد گذاشته شد و در سال۱۳۳۱ ه. ق که دبستان ایرج گشایش یافت، آموزشگاه به
آنجا منتقل شد. از سال۱۳۱۵ه. ش دبیرستان و دبستان از هم مجزا شدند و دبیرستان
انوشیروان دادگر در۱۹ شهریور۱۳۱۵ ه. ق به
ساختمان کنونی در خیابان انقلاب(شاه‌رضای سابق) منتقل شد.
این مدرسه اوایل مختص زرتشیتیان بود ولی بعدها مسلمانان نیز در آن ثبت‌نام
کردند. براساس کتاب یادداشت‌های کیخسرو شاهرخ درباره‌ی تاریخچه‌ی دبیرستان؛
احتمالا با پایان یافتن کار ساخت بنای دبیرستان پسرانه‌ی فیروز بهرام، برجسب ضرورت
تصمیم به ساخت دبیرستانی مخصوص دختران گرفته شد و از آنجاکه انجمن زرتشیتان ایران
بانی ساخت مراکز آموزشی آن دوره محسوب می‌شد، ارباب کیخسرو شاهرخ(از اعضای انجمن
زرتشیتیان) به کمک اردشیر جی(عضو دیگر انجمن) نامه‌ای برای کسانی چون دین‌شاه
ایرانی و کنلل مهربان ایرانی نوشته و آنان نیز با خانم راتن بایی(تاتا) از سلسله‌ی
موبدان و ساکن نوساری در هندوستان ملاقات کردند. بانو راتن بایی تاتا که بانی ساخت
چند بنای فرهنگی دیگر در تهران نیز هست، قبول کرد با پرداخت یکصد هزار روپیه در
ساخت مدرسه مشارکت کند مشروط به اینکه زمین آن را دولت یا انجمن تهیه کند.
دولتی‌های آن زمان وعده دادند که بلدیه(شهرداری) زمین مدرسه را تامین
خواهد کرد ولی بعداز یکسال بلدیه هیچ‌کاری انجام نداد. دولت هم که از پیگیری بسیار
به ستوه آمده بود، قبول کرد پنج‌هزار تومان بابت زمین کمک کند. به این ترتیب انجمن
زرتشیتان درصدد تهیه زمین برآمد. زمین‌های مختلف با وسعت‌های کم یا زیاد در خیابان‌های
مختلف تهران بازدید و قیمت‌گذاری شدند و با صاحبان آنها گفتگو شد. انجمن هم با
دولتی‌ها مذاکراتی انجام داده و وعده‌هایی گرفت اما دولتی‌های آن زمان به هیچ‌یک
از وعده‌ها عمل نکردند. انجمن که نگران منقضی شدن زمان پرداخت یکصدهزار روپیه
بودند، تصمیم گرفت از بودجه‌ی خود این زمینه را تهیه کند و بابت آن وام دریافت کند.
حال دیگر جستجو برای یافتن زمین اوج گرفته بود. در نقاط مختلف تهران؛
زمین‌های مناسبی درنظر گرفته شدند ولی همه گران بودند و انجمن با خرید آنها موافق
نبود تا آنکه نگاه‌ها از داخل شهر به بیرون از دروازه‌ی یوسف‌آباد برگشت و زمینی
که مناسب‌تر باشد...
در سال۱۳۱۲ ه. ش انجمن زرتشیتان ده هزار مترمربع زمین از زمین‌های
خیابان شاه‌رضا را به قیمت بیست هزار تومان در بیرون از دروزاه‌ی قدیم یوسف آباد
درحالی‌که تمام وجه آن را از بانک ملی قرض کرده‌بود، خریداری کرد و دولت را راضی
کرد تا ۵ هزار تومان کمک مالی به خرید آن اختصاص دهد.
کمیته‌ی بمبئی(برای پیگیری کار ساخت و ساز دبیرستان، دو کمیته؛ یکی در
بمبئی و دیگری در تهران مرکب از چند مسلمان و زرتشتی تشکیل شده بود) که حالا از
خرید زمین برای مدرسه آسوده خاطر شده بود، قبول کرد اقدامات خود را برای تعیین
حدود و دیوارکشی آغاز کند و نقشه‌ی آن را آماده کند.
طراحی نقشه‌ی ساختمان به مهندس نیکلای مارکف واگذار شد. مارکف کسی بود
که به فرهنگ و معماری ایرانی علاقمند بود و پیش از این با ایرانیان در بازسازی
مدرسه‌ی دارالفنون و ساختمان دبیرستان البرز همکاری داشت. درنهایت کمک‌های مالی
کمیته‌ی بمبئی برای پرداخت وجوه موردنیاز برای ساخت بنا آغاز شد و دوم شهرویور۱۳۱۳
ه. ش جشنی برای نهان سنگ بنای مدرسه انوشیروان دادگر با حضور رئیس‌الوزرای وقت،
عده‌ای از رجال و اهل فرهنگ، اعضای انجمن زرتشتیان و جمعیتی در حدود۳۰۰ نفر برگزار شد.
یکی از حاضران در این مراسم ارباب کیخسرو(عضو انجمن زرتشیتیان) بود که
به شیوه‌ی افتتاح‌های امروزی در آن مراسم سخنرانی کرد. محمدعلی فروغی که رئیس‌الوزرای
وقت بود نیز لوحی را به یادگار نصب اولین سنگ بنای مدرسه در زیر پی قرار داد و از
پارسیان ایران و هندوستان تعریف کرد.
روزنامه‌ی اطلاعات در سوم شهریور۱۳۱۳ مراسم گذاشتن سنگ بنای مدرسه‌ی
انوشیروان دادگر را چنین گزارش داد:
آیین گذاردن سنگ یادبود در زیر پی ساختمان دبیرستان انوشیروان دادگر
عصر روز پنجشنبه آقای رییس‌الوزراء و بعضی از آقایان وزراء و عده‌ای
از محترمین و ارباب دانش و مدیران دانشکده‌ها و جمعی از خانم‌های محترمه‌ی ایرانی
در محل واقعه در قسمت غربی کالج آمریکایی، بیرون دروازه‌ی یوسف‌آباد برای نصب
نخستین سنگ بنای دبیرستان دختران که به‌نام دبیرستان انوشیروان دادگر نامیده شده،
حضور بهم رساندند. محل پذیرایی از مدعوین محوطه‌ای در میان چهار دیوار محصور و
مسطح بود. پی بنای دبیرستان در یک قسمت کنده شده و در دو سمت محوطه‌ی مزبور؛ چندین
چادر برپا و از طرف انجمن زرتشتیان و آقای ارباب کیخسرو شاهرخ پذیرایی به عمل می‌آمد.
در ابتدای مراسم آقای ارباب کیخسرو شاهرخ بیاناتی ایراد کرد و توضیح داد که این
مدرسه با دهش خیریه مرحومه خانم راتن بایی یانجی که قبل از درگذشت خود یکصد هزار
روپیه از دارایی خود را به اختیار انجمن پارسیان هندوستان برای تاسیس مدرسه عالی
دخترانه در طهران اختصاص داده است، ساخته می‌شود و به یاد پدر آن خانم با داد و
دهش مرحوم انوشیروانی، به‌نام انوشیروان دادگر خوانده شد.
بعد آقای فروغی رییس‌الوزراء لوحی را که به یادگار نصب اولین سنگ
بنای مدرسه تهیه شده بود در زیر پی قرار دادند و ضمن بیاناتی اظهار داشتند: طایفه‌ی
نجیب پارسیان چه در ایران و چه در هندوستان اسم ایرانی را در نهایت شرافت محفوظ
داشته و به واسطه‌ی رفتار و کردار خود ثابت کرده‌اند که حقیقتا قوم ایرانی قوم
نجیبی است.
بعداز یکسال، در روزهای نوزده و بیست شهریور سال۱۳۱۵ مراسمی برای افتتاح دبیرستان با حضور مقامات
کشور برگزار شد. در این جشن برخی اعضای هیات‌دولت، عده‌ای از نمایندگان اعیان و رجال،
اعضای انجمن زرتشتیان تهران و گروهی از زرتشتیان حاضر بودند و کفالت آن به میس
لوئیز اورشان واگذار شد.
با افتتاح مدرسه، از گسترش دبیرستان، سخن به میان می‌آید. میرزا
اردشیر کیامنش و ارباب خداداد سیروسی آمادگی خود را برای واگذاری زمین‌های پهلوی
دبیرستان برای گسترش مدرسه با بهای خریداری شده اعلام می‌کنند و نهایتا چهار هزار
متر مربع از زمین‌های پیرامون دبیرستان خریداری و به وسعت دبیرستان افزوده می‌شود.
به فرمان رضاشاه، فاطمه پهلوی در مدرسه‌ی زرتشتیان تحصیلات خود را
آغاز و انجمن زرتشتیان تهران؛ کلاس ویژه‌ای در دبیرستان انوشیروان دادگر دایر می‌کند.
در روز ورود فاطمه پهلوی، همسر شاه آئین‌نامه‌ی مدرسه را خواسته و امضا می‌کند و
خواسته بود که هیچ‌گونه استثنایی قرار داده نشود.