نیایشگاه خورموج
این آتشکده مربوط به دوره اشکانیان - دوره ساسانیان است و در استان بوشهر، شهرستان دشتی، در کوه مند و درجوار روستاهای حیدری و وراوی واقع شده است.
این اثر تاریخی باستانی در دامنه کوه مند و به فاصله حدودا۳۰ کیلومتری
خورموج، غرب روستای حیدری و وراوی قرار دارد و بدلیل آنکه در دل کوه مُند حفر شده
است،به آن«نیایشگاه مُند»نیز می گویند.در ارتفاع سنگی مشرف به رودخانه خشکی که
بستر رودخانه قدیمی است آثار حجاری و کوه تراشی در دل صخره وجود دارد از بستر
رودخانه راهی به ارتفاع ۶۰ متر که اولین مدخل آتشکده‌است، کشیده شده‌است. این نیایشگاه
یک تالار مربع شکل است که وسط آن آتشدان مدوری قرار گرفته است.انمای خارجی فعلی
آتشکده عبارت از یک مدخل با سقف قوسی و دو مدخل مستدیر القاعده و ده حفره به شکل
مدخل‌های طرفین سکوی شاه‌نشین مدخل اصلی و با اندازه‌های متفاوت که به احتمال به
منزله پنجره و نورگیرهای رواقهای اصلی آتشکده بوده‌اند. آتشکده از سه طبقه میانی یا
اصلی، تحتانی و فوقانی تشکیل شده‌است که با هم ارتباط داشته و در عین ارتباط، نوع
ساختمان هر یک با دیگری متفاوت بوده که گویا از هر یک از طبقات برای منظور خاصی
استفاده می‌شده‌است.در اتاق های طبقه زیرین ، چاه های متعددی وجود دارد که به نظر
می رسد جهت دفن اجساد یا نگهداری استخوان آنها ایجاد شده اند.براساس شواهد موجود ،
در مقابل این آتشکده یک میدان بزرگ قرار داشته که محل تجمع گروه کثیری از مردم
بوده است.متاسفانه این میدان در حال حاضر از بین رفته است.در بستر رودخانه خشک فعلی
آثار ساختمان‌ها و آبگردان‌ها و بندهایی در اراضی پای کوه و در اطراف مسیل وجود
دارد که از وجود میدان بزرگی در جلوی کلات حکایت می‌کند که سطح آن با خاک و سنگ
بالا آورده بوده‌اند. با توجه به وجود آثار آب انبار و بقایای درختانی از فاصله دویست
متری پای کوه احتمال می‌رود در جلوی آتشکده میدانی وجود داشته و برای جلوگیری از
نفوذ سیلاب‌های شدید در اطراف تپه، بندهای زیادی از سنگ و گچ ساخته بوده‌اند. بیش
از نیم قرن پیش در جانب شمالی آتشکده و پشت کوه نیز آثار حفره‌ها و شاه‌نشین و
درختانی وجود داشته‌است و از آنجا راهی به آتشکده منتهی می‌شده‌است که به مرور
زمان بر اثر ریزش کوه آن آثار ازبین رفته‌اند. گویا نقشه اصلی مغایر کلات متأثر از
مقابر فنیقی است و با توجه به طرز قرار گرفتن دخمه‌ها بر روی یکدیگر و کم شدن تدریجی
ابعاد آنها در طبقات بالاتر، همان نقشه زیگورات‌هاو میل‌های خاص مضرس است که اصلی
ایلامی و بابلی دارد اما نقشه صلیبی دهلیزها نقشه هندی و ایرانی است. مقابر کلات
دارای صفحه‌ای مستقل و در عین حال متأثر از تمدن‌های مختلف ایرانی و هندی و آشوری،
فنیقی و ایلامیاست. پس از وقوع زمین لرزه دشتی گزارش‌هایی مبنی بر برخاستن گرد و
خاک از ارتفاعات مُند منتشر شد که نشان از ریزش شدید برخی کوه‌های منطقه داشت. یکی
از نگرانی‌ها در این باره، تخریب «نیایشگاه ۲۰۰۰ ساله مُند» توسط زلزله بود که
البته به گفته افراد محلی، خوشبختانه لطمه چندانی به این اثر تاریخی وارد نشده‌است.
این اثر در تاریخ ۲۷ تیر ۱۳۷۷ با شماره ۲۰۹۵ به عنوان یکی از آثارملی
ایران به ثبت رسیده است.